මාලි නැමැති අප්‍රිකානු මහද්වීපයට අයත් රාජ්‍යයේ මුළු අපනයනයෙන් සියයට 80ක් පමණ රත්‍රන් නියෝජනය කරයි. 2016 දී එරට ඩොලර් බිලියන 2.2 ක් වටිනා රත්‍රන් ටොන් 67 ක් අපනයනය කර ඇත. 2022 දී මාලි රාජ්‍යය රන් ඩොලර් බිලියන7.26 ක් අපනයනය කළ අතර එමඟින් ලෝකයේ 16 වැනි විශාලතම රන් අපනයනකරු බවටපත් විය. එම වසරේම මාලි හි සම්පූර්ණයෙන්ම අපනයනය කරන ලද්දේ රන් ය.
රොයිටර් පුවත් සේවය විසින් උපුටා දක්වන ලද මාලි පතල් අමාත්‍යාංශයට අනුව, කාර්මික රන් නිෂ්පාදනය ටොන් 67.7 දක්වා ළඟා විය යුතු අතර, එය වසරින් වසර2.3% ක වර්ධනයක් නියෝජනය කරයි.මාලි වෙතින් රන් අපනයනයේ ප්‍රධාන ගමනාන්තය වන්නේ එක්සත් අරාබි එමීර්රාජ්‍යය ($5.57B), ස්විට්සර්ලන්තය ($1.26B), ඕස්ට්‍රේලියාව ($403M),ප්‍රංශය ($9.27M), සහ තුර්කිය ($2.92M)යි. මෙම රාජ්‍යය වරක් අප්‍රිකාවේ විශාලතම, ධනවත්ම සහ බලවත්ම අධිරාජ්‍යයන්ගෙන් එකකි. මාලි අධිරාජ්‍යය සියවස් ගණනාවක් පුරා පැවති අතර බටහිර අප්‍රිකාවට සහ ඉන් ඔබ්බට සදාකාලික බලපෑමක් ඇති කළේය. ඉතිහාසයේධනවත්ම මිනිසා ලෙස සැලකෙන මූසා නැමැති මාලි අධිරාජ්‍යයාඔහුගේ පාලන සමයේ එනම් 1324 දී රන් ගෝනි පැටවු ඔටුවන් සමඟ මිනිසුන් 600දෙනකු මක්කමට දිගු හා අධික වියදම් සහිත වන්දනා ගමනක් ගිය බව ඉතිහාසයේ දැක්වෙයි. එමඟින් ඔහු තම ධනය සහ මාලිහි ධනය ප්‍රසිද්ධියට පත් කළේය.
මූසාගේ පාලනය මාලිහි ස්වර්ණමය යුගය ලෙස සැළකෙයි. එහෙත් අද රන් ටොන් ගණනින් අපනයනය කළද, එහි පුරවැසියන් දරිද්‍රතා රේඛාවෙන් පහළ ය. ජනගහණයෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ජීවත් වන්නේ දුප්පත්භාවයේ පතුලේ ය. ජාතික සාක්ෂරතා අනුපාතය සියයට 33 ක් වන අතර මූලික සනීපාරක්ෂක පහසුකම් සඳහා ප්‍රවේශය සියයට 45 ක් සහ විදුලිය සඳහා සියයට 48කි. රට නිරන්තරයෙන් නියඟය, දේශගුණික විපර්යාස සහ මන්දපෝෂණය සමඟ අරගල කළද, බර්ටෙල්ස්මන් පරිවර්තන දර්ශකය (BTI) ට අනුව මාලි හි රැකියා වලින් 80%ක් කෘෂිකර්මාන්තයෙන් සමන්විත වන නමුත් රටේ භූමියෙන් 65% ක් සම්පූර්ණ කාන්තාර හෝ අර්ධ කාන්තාර ප්‍රදේශයකි.
යුනිසෙෆ් ආයතනයට අනුව, පසුගිය දශකය තුළ අධ්‍යාපනය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා ජාතික උත්සාහයන් නොතකා, “වයස අවුරුදු 5-17 ත් අතර ළමුන් මිලියන 2 කට වඩා පාසල් යන්නේ නැත.” මාලි හි තරුණ තරුණියන්ගෙන් අඩකට වඩා තවමත් සාක්ෂරතාවයෙන් තොර ය. මාලි හි දරුවන්ට බොහෝ විට රැකියාවට යාමට, ළමාවිවාහවලට හෝ පාසල් වැසීමට පාසල් හැර යාමට සිදු වේ. සන්නද්ධ ගැටුම් සහ සීමිත මානුෂීය ප්‍රවේශය යන කරුණුවල එකතුවක් හේතුවෙන් වයස අවුරුදු 5 ට අඩු මාලියන් දරුවන් මිලියන 1 ක් පමණ උග්‍ර මන්දපෝෂණයකට ඇද දමමින් සිටිති. මාලි හි ළමුන් මිලියන 5 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් හදිසි මානුෂීය ආධාර අවශ්‍ය වන අතර ආධාර නොලැබුණහොත් අවම වශයෙන් 200,000 ක්කුසගින්නෙන් මිය යාමේ අවදානමට ලක්ව ඇත. උතුරු මාලි හි සහරා කාන්තාරය ඉක්මනින් ව්‍යාප්ත වෙමින් ගොවිබිම් ආක්‍රමණය කරමින් රට තුළ ආහාර හිඟයකට සෘජුවම හේතු වී ඇත.
මේ සියල්ල නිසා ස්කැන්ඩිනේවියානුවකු ගේ ආයු කාලය අවුරුැදු 83 ක් වන විට මාලි මිනිසකුගේ ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 59 ක් පමණ වේ. එනම් හේ මිනිසෙකු ලෙස සිය ආයුකාලයෙන් වසර 24 ක් අහිමි කරගන්නෙකි. මක් නිසාද යත් දුප්පත් කම නිසාය.
උපාලි ජයසිංහ
