ශ්‍රී ලංකා මහජන පක්ෂයෙන් ටී.බී. ඉලංගරත්න මහතා ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු පක්ෂයේ සභාපති ධුරයට පත්වූයේ චන්ද්‍රිකා බණ්ඩාරනායක කුමාරතුංග මහත්මියයි. මේ සමඟම ශ්‍රී ලංකාවේ වාමාංශික පක්ෂ අතර එකමුතුවක් ද ඇතිවිය. එය එක්සත් සමාජවාදී පෙරමුණ නම් විය. එම පෙරමුණේ නායකයා ලෙස විජය කුමාරතුංග මහතා කටයුතු කළේය. කෙසේ වෙතත් 1988 පෙබරවාරි 16 ඔහුගේ ඝාතනය සිදුවූ අතර ඔහුගේ අවමඟුල් උත්සවයේදී එම පක්ෂයේ නායිකාව ලෙස චන්ද්‍රිකා මැතිනිය පත්කරගන්නා ලදි. අවමඟුල් උත්සවය ඇමැතූ ශ්‍රී ලංකා කොමියුනිට්ස් පක්ෂයේ ලේකම්වරයා වූ කේ.පී. සිල්වා විසින් චන්ද්‍රිකාගේ නායකත්වය එම අවස්ථාවේ ප්‍රකාශ කළේය. ඉන් අනතුරුව සමාජවාදී එක්සත් පෙරමුණේ ප්‍රතිපත්ති ඉදිරියට ගෙන යන බවට චන්ද්‍රිකා විජයගේ දේහය ඉදිරිපිට දෑත් ඔසවා ප්‍රතිඥාදීම සිදුවිය. විජයගේ අවමංගල උත්සවයේ සිදුවූ චන්ද්‍රිකා පෙරමුණේ නායකත්වයට පත්වීම සහ ඇගේ ප්‍රතිඥාදීම දේශපාලන වේදිකාවේ මෙන්ම බොහෝ පාර්ශ්ව විසින් විවේචනය කර තිබිණි.
මේ වනවිට රට පැවැතියේ අඳුරු දේශයක්වය. උතුර මෙන්ම දකුණ ද ආයුධ මඟින් පාලනය කිරීමට ආණ්ඩුවට සිදුවිය. ඒ සමඟම 1987 ඉන්දු – ලංකා 
ගිවිසුම යටතේ එකඟවී තිබූ පළමු පළාත් සභා මැතිවරණය පැවැත්වීමට නියමිත විය. එවක ආණ්ඩු විරෝධී ප්‍රධාන දේශපාලන බලවේගය වූ ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය මැතිවරණය වර්ජනය කිරීමට තීරණය කළේය. මේ අනුව එක්සත් ජාතික පක්ෂය සමඟ තරග කිරීමට ප්‍රබල පක්ෂයක් නොවිණි. ඒ අනුව එක්සත් සමාජවාදි පෙරමුණ මැතිවරණයට ඉදිරිපත් වන බව තීරණය කළේය. ඒ වනවිට ගතවී තිබුණේ විජය කුමාරතුංග ඝාතනය වී මාස දෙකක් වැනි කෙටි කාලයකි. කෙසේ වෙතත් තම පක්ෂය ගත් තීරණයට අනුව එජාපයට විරුද්ධ බලවේගයට නායකත්වය ලබාදීමට චන්ද්‍රිකා කටයුතු කළේය. ඇය රට පුරා යමින් ජනතාව සංවිධානය කළාය. එමෙන්ම මේ රැස්වීම් ජනතාවගෙන් පිරී ඉතිරී ගොස් තිබීමද විශේෂය.
කෙසේ වෙතත් බලයේ සිටි එක්සත් ජාතික පක්ෂය පළාත් සභා මැතිවරණයෙන් ජය ගත්තේය. ප්‍රධාන විපක්ෂය වූයේ එක්සත් සමාජවාදී පෙරමුණයි. එම නියෝජනය කළ සම සමාජ පක්ෂයේ අතාවුද සෙනෙවිරත්න මහතා සබරගමුවේ විපක්ෂ නායක විය. දකුණු පළාතේ විපක්ෂ නායක ධුරය කොමියුනිට්ස් පක්ෂයේ බී.වයි. තුඩාවේ දකුණු පළාතේ විපක්ෂ නායක ධුරයට පත් විය. සෙසු පළාත් සභා සඳහා විපක්ෂ නායකයන් පත්වූයේ ශ්‍රී ලංකා මහජන පක්ෂයෙනි.
මැතිවරණය එසේ අවසන් වුව ඉන්පසුව චන්ද්‍රිකා බණ්ඩාරනායක කුමාරතුංග හදිසියේ විදේශ ගතවිය. මාසයක කෙටි කලක් සඳහා විදේශගත වන බව පැවැසුවද ඇය නැවත පැමිණියේ නැත. ඇයට එල්ලවී තිබූ මරණ තර්ජන එයට බලපෑ බව 1990 අප්‍රේල් 8 දා දිවයින පුවත්පත සමඟ කළ සාකච්ඡාවේදී ඇය කීවාය.
“විජයගේ මරණයෙන් පසු මට නිසි ආරක්ෂාවක් පක්ෂයෙන් නොලැබුණු නිසයි මා ළමයින් දෙදෙනා රැගෙන රටින් පිටව ගියේ”.
කෙසේ වෙතත් ඇයගේ දේශපාලන කටයුතු විදේශගතව සිට පවා සිදු කෙරිණි.
ඒ සමඟම පක්ෂය අභ්‍යන්තරයේ ගැටුම් එකිනෙක කරළියට පැමිණෙන්නට විය. නායිකාව විදේශගතව සිට ඇතැම් ප්‍රකාශවලට ඉදුරාම වෙනත් කටයුතු සිදුවෙමින් පැවැතිණි. එහි එක් සිදුවීමක් වූයේ ජනාධිපතිවරණයයි. 1989 ජනාධිපතිවරණයට තරග නොකළ යුතු බව චන්ද්‍රිකා දැරූ මතය විය. එහෙත් ඇය නායකත්වය දුන් පිරිසේ බොහෝදෙනෙක් අපේක්ෂකයකු ඉදිරිපත් කළ යුතු බව කීහ. ඒ අනුව එක්සත් සමාජවාදී පෙරමුණේ ජනාධිපති අපේක්ෂකයා ලෙස ඔසී අබේගුණසේකර ඉදිරිපත් කිරීමට උත්සාහ දැරීය. එහෙත් එය සාර්ථක නොවිණි. ඒ අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ මහජන පක්ෂයේ ජනාධිපති අපේක්ෂකයා ලෙස ඔසී අබේගුණසේකර ජනාධිපතිවරණයට ඉදිරිපත් විය. එයටද පක්ෂයේ නායිකාව ලෙස විරුද්ධ වුව මහජන පක්ෂය ඇයගේ එම අදහස් නොතකා කටයුතු කිරීමට තීරණය කර තිබිණි.
“විජයගේ මරණයෙන් පසු රටේ සිටි මාස 2 ½ කාලය තුළ මට විරුද්ධව කුමන්ත්‍රණයක් පක්ෂය තුළම ක්‍රියාත්මක වුණා මගේ වහළ යට ඉඳගෙනයි ඔවුන් මෙය කළේ. මා අවුරුදු කිහිපයක් පක්ෂය වෙනුවෙන් වැඩ කළා. පක්ෂ රැස්වීම් 90% කටම මා ගොස් තිබෙනවා. පක්ෂයේ ව්‍යවස්ථාව සකස්කළේ මායි…… මේ අතරතුර පක්ෂය ප්‍රධාන තීන්දුවලදී මගේ අදහස් විමසුවේ නැහැ. ජනාධිපතිවරණයට ඉදිරිපත් වෙන එක ගැනවත් ඔවුන් මගෙන් ඇහුවේ නැහැ…”
ජනාධිපතිවරණය පැවැතියේ අතිබිහිසුණු පරිසරයකය. බෝම්බ ප්‍රහාර, මිනී මැරුම් රැසක් සිදුවිය. මේ ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියාවල චෝදනා රැසක් ජනතා විමුක්ති පෙරමුණ වෙත එල්ල විය. එහෙත් සත්‍ය බෙහෙවින් වෙනස් ය. එක්සත් ජාතික පක්ෂය ජනතා විමුක්ති පෙරමුණේ ගිණුමට වැටෙන ලෙස බොහෝ අපරාධ කර තිබූ බව තතු දන්නන්ට රහසක් නොවිණි. ජනාධිපතිවරණය සුළු ඡන්ද ප්‍රමාණයකින් රණසිංහ ප්‍රේමදාස මහතා ජය ගත්තේය. ඒ සමඟම මහමැතිවරණය ප්‍රකාශයට පත්විය. එම මැතිවරණය දැඩි ආරක්ෂාකාරී මෙන්ම අනික් අතින් දරුණු ප්‍රචණ්ඩත්වයක් මධ්‍යයේ පවත්වා එක්සත් ජාතික පක්ෂය ජයග්‍රහණය කළේය.
මැතිවරණයෙන් ජාතික ලැයිස්තුවේ මන්ත්‍රී ධුර 15ක් සමඟ ආසන 125ක් ලබාගත් එක්සත් ජාතික පක්ෂය ජය ගත්තේය. ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය ආසන 67ක්, ද්‍රවිඩ එක්සත් විමුක්ති පෙරමණ ආසන 10ක්, මුස්ලිම් කොංග්‍රසය ආසන 4ක්, මහජන එක්සත් පෙරමුණ ආසන 3ක්, එක්සත් සමාජවාදී පෙරමුණ ආසන 3ක්, ස්වාධීන කණ්ඩායම් අතරේ ආසන 13ක් ලෙස පාර්ලිමේන්තු ආසන බෙදී ගියේය. මෙහිදී එක්සත් සමාජවාදී පෙරමුණේ නියෝජිතයන් තිදෙනකු නම්කර තිබිණි. ජාතික ලැයිස්තු මන්ත්‍රී ධුරය සඳහා ලංකා සම සමාජ පක්ෂයේ ආචාර්ය කොල්වින් ආර්. ද සිල්වා මහතා නම් කෙරිණි. එහෙත් කොල්වින් ආර්. සිල්වා මහතාගේ හදිසි අභාවය නිසා එම මන්ත්‍රී ධුරය හිස්විය. එම මන්ත්‍රී ධුරය සඳහා චන්ද්‍රිකා කුමාරතුංග මහත්මියගේ නම යෝජනා විය. එහෙත් එම මන්ත්‍රී ධුරය භාර ගැනීම චන්ද්‍රිකා මැතිනිය ප්‍රතික්ෂේප කළාය.
“ජනතා ඡන්දයෙන් පාර්ලිමේන්තුවට පත්වීම මගේ අරමුණයි. එසේ නොමැතිව පාර්ලිමේන්තුවේ අසුනක් බලාපොරොත්තුවෙන් අත්‍යවශ්‍ය අඬදබර ඇති කරගැනීම මගේ වටිනා කාලය කා දැමීමක් යයි සිතමි. එබැවින් වර්තමාන පාර්ලිමේන්තුවේ ආසනයක් සඳහා මගේ නම යෝජනා කිරීම මා ප්‍රතික්ෂේප කරන අතර මාවෙත සහයෝගය පළ කළ හිතවතුන් වෙත මගේ කෘතඥතාව පළකරමි.”
ඇය එසේ සඳහන් කළේ 1989 අප්‍රේල් 30 දින අයිලන්ඩ් පුවත්පතට ලිපියක් ලියමිනි. එසේම ඇය හිස්ව පවතින ධුරය පිළිබඳ මෙසේද සඳහන් කළාය.
“ඔය මන්ත්‍රී පදවියට කවුරු හරි පත් කළත් නැතත් ජනතාවට ඒක ප්‍රශ්නයක් නොවෙයි. මන්ත්‍රී තනතුර නොවෙයි වැදගත්, ජනතාවගේ ප්‍රශ්න වෙනුවෙන් කටයුතු කිරීමයි.”
මේ අනුව එවර 1989 වර්ෂයේදී පාර්ලිමේන්තුවට පිවිසීමට චන්ද්‍රිකා බණ්ඩාරනායක කුමාරතුංග මහත්මියට අවස්ථාව නොලැබිණි. ඒ සමඟම විදේශගතව සිටි ඇය නැවත ලංකාවට පැමිණියේ වසර දෙක හමාරකට පසුවය. එසේ පැමිණි ඇය ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂයේ සාමාජිකත්වය 1991 නොවැම්බර් මස ලබාගත්තාය. එහිදී ද ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂයේ අභ්‍යන්තර ගැටලු රැසක් මතුව තිබිණි. කෙසේ හෝ 1993 වර්ෂයේදී ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය ප්‍රමුඛව පිහිටුවූ පොදුජන එකසත් පෙරමුණෙන් බස්නාහිර පළාත් මහ ඇමැතිනිය වූ ඇය පසුව 94 වර්ෂයේදී අගමැති ධුරයටත්, ලංකාවේ පළමු විධායක ජනාධිපතිවරිය ලෙසටත් පත්වූවාය. ලංකා ඉතිහාසයේ වැඩිම කාලයක් එම තනතුර හෙඹවූයේ ද ඇයය.
මලික් චමින්ද ධර්මවර්ධන
