ඔබේ ඡන්දයෙන් මන්ත්‍රීවරු පාර්ලිමේන්තු යන්නේ මෙහෙමයි

ඡන්දදායකයාට, පක්ෂයකට හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමට සිය ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකිය. ඉන්පසු එම පක්ෂයේ හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමේ අපේක්ෂකයන් තිදෙනෙකු දක්වා මනාප ලකුණු කළ හැකියි.

ජනතා පරමාධිපත්‍යය ලෙස ඡන්ද බලය නොහොත් ඡන්ද අයිතිය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ මූලික පදනමක් වන අතර, එය ජනතා පරමාධිපත්‍යයේ සෘජු ප්‍රකාශනයකි. ශ්‍රී ලංකාවේ පුරවැසියන් රටේ පාලනය හැඩගැස්වීමේ කේන්ද්‍රීය කාර්යභාරයක් ඉටු කරන සහ නීති සම්පාදනය කරන නියෝජිතයන් තෝරා ගැනීමට මෙම බලය භාවිත කරයි. මැතිවරණ ක්‍රියාවලිය මඟින් ජනතාවගේ කැමැත්ත, ඔවුන් තෝරා ගන්නා නියෝජිතයන් හරහා පාර්ලිමේන්තුව තුළ පිළිබිඹු වන බව සහතික කරයි. ශ්‍රී ලංකාව තුළ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් තේරී පත්වන ආකාරයේ සිට නව ආණ්ඩුවක් ස්ථාපිත කිරීම දක්වා වූ ක්‍රියාවලිය මෙම ලිපියෙන් ගවේෂණය කෙරේ.

ඡන්ද බලයේ ඉතිහාසය

ශ්‍රී ලංකාවට මැතිවරණ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ පොහොසත් ඉතිහාසයක් ඇත, එය සර්වජන ඡන්ද බලය ලබා දුන් ආසියාවේ පළමු රටවලින් එකකි. 1931දී, ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, ස්ත්‍රී පුරුෂභාවය හෝ සමාජ තරාතිරම නොබලා සියලුම වැඩිහිටි පුරවැසියන්ට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ අයිතිය ලබා දෙන ලදි. මෙය බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යය තුළ සර්වජන ඡන්ද බලය හඳුන්වා දුන් යටත් විජිත කිහිපයෙන් එකක් බවට පත් කරමින් ශ්‍රී ලංකාවට පෙරළිකාර අවස්ථාවක් ලබා දීමකි. 1948 නිදහසත් සමඟම, ශ්‍රී ලංකාව එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආයතන රඳවා තබා ගනිමින් ශක්තිමත් කළ අතර, පාර්ලිමේන්තුවේ වඩාත් සාධාරණ නියෝජනයක් සහතික කිරීම සඳහා 1978 දී සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය හඳුන්වා දුන්නේය.

1931 දී සර්වජන ඡන්ද බලය හඳුන්වා දීමෙන් වයස අවුරුදු 21ට වැඩි පිරිමින්ට සහ කාන්තාවන්ට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට ඉඩ ලබා දුන් අතර එය එවකට පැවති සම්මතයන්ගෙන් සැලකිය යුතු බැහැරවීමක් විය. සර්වජන ඡන්ද බලය ශ්‍රී ලංකාව කලින්ම වැලඳ ගැනීම අද දක්වාම පවතින ප්‍රබල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සම්ප්‍රදායක් සඳහා පදනම සකස් කළේය.

සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය

1978 දී හඳුන්වා දුන් සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය (PR) ශ්‍රී ලංකාවේ මන්ත්‍රීවරුන් තෝරා පත් කර ගන්නා ආකාරය මූලික වශයෙන් වෙනස් කළේය. මෙම ක්‍රමය යටතේ දේශපාලන පක්ෂයක් පාර්ලිමේන්තුවේ ජයග්‍රහණය කරන ආසන සංඛ්‍යාව මැතිවරණයකදී ඔවුන් ලබන ඡන්ද ප්‍රමාණයට ඍජුව සමානුපාතික වේ. මීට පෙර අනුගමනය කරනු ලැබුවේ සරල බහුතර නියෝජන ක්‍රමයයි. එය බොහෝ විට පක්ෂයකට ලැබුණු ඡන්ද සංඛ්‍යාව සහ එය ලබා ගත් ආසන සංඛ්‍යාව අතර සැලකිය යුතු අසමතුලිතතාවයක් ඇති කළේය.

PR ක්‍රමය තුළ ශ්‍රී ලංකාව බහු-මන්ත්‍රී මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්ක 22කට බෙදා ඇත. ඡන්දදායකයින් දේශපාලන පක්ෂයක් සඳහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන අතර දිස්ත්‍රික්කයක් තුළ ඔවුන් ලබන ඡන්ද ප්‍රතිශතය මත පදනම්ව එක් එක් පක්ෂයට ආසන වෙන් කරනු ලැබේ. මෙම ක්‍රමය මඟින් ප්‍රමාණවත් ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගන්නේ නම් කුඩා පක්ෂවලට පවා පාර්ලිමේන්තුව නියෝජනය කිරීමේ අවස්ථාවක් ඇති බව සහතික කෙරේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ මැතිවරණ

ක්‍රමයේ එක් සුවිශේෂී අංගයක් වන්නේ “ප්‍රසාද ආසනය” ක්‍රමය වන අතර, එමඟින් සෑම දිස්ත්‍රික්කයකම වැඩිම ඡන්ද ප්‍රමාණයක් ලබා ගන්නා පක්ෂයට අමතර ආසනයක් ලබා දේ. මෙම ක්‍රමය, මූලික වශයෙන් සමානුපාතිකත්වය මත පදනම් වූ අතර, එක් එක් දිස්ත්‍රික්කයේ ප්‍රමුඛ පක්ෂයට සුළු වාසියක් ලබා දෙන අතර, වඩාත් සමබර ප්‍රතිඵල පෝෂණය කරයි.

* මන්ත්‍රීවරුන් බෙදී යන ආකාරය: පරිමිත ඡන්ද සංඛ්‍යාව

* දිස්ත්‍රික්කයක මන්ත්‍රීවරුන් සංඛ්‍යාව තීරණය කිරීම

මැතිවරණ කොට්ඨාසයකට [මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්කයකට] හිමි මන්ත්‍රී ධුර සංඛ්‍යාව තීරණය කිරීමට අනුගමනය කළ යුතු පියවරයන් කිහිපයක් තිබේ.

ඒ සඳහා පළමුවෙන් ම පරිමිත ඡන්ද සංඛ්‍යාව හෙවත් මන්ත්‍රී ධුරයක් සඳහා අවශ්‍ය ඡන්ද සංඛ්‍යාව සොයා ගත යුතුයි. දිවයිනේ මුළු ලියාපදිංචි ඡන්ද දායකයන් සංඛ්‍යාව 160න් බෙදූ විට එන සංඛ්‍යාව ‘පරිමිත සංඛ්‍යාව’යි.

එක් එක් දිස්ත්‍රික්කයේ ලියාපදිංචි ඡන්ද හිමියන් සංඛ්‍යාව

එම පරිමිත සංඛ්‍යාවෙන් බෙදා මන්ත්‍රී ධුර 160 මැතිවරණ කොට්ඨාස 22ට බෙදා හරියි. නොබෙදී ඉතිරි වූ මන්ත්‍රී ධුර නොබෙදුණු වැඩිම ඡන්ද හිමියන් ශේෂයක් සහිත දිස්ත්‍රික්කයට හිමි වේ. යම් හෙයකින් එම ශේෂයන් සමානවන අවස්ථාවකදී කුසපත් ඇදීමකින් මන්ත්‍රී ධුරය පිරිනමන දිස්ත්‍රික්කය තීරණය කරයි.

දිස්ත්‍රික්කයේ මුළු මන්ත්‍රී ධුර සංඛ්‍යාව තීරණය කරන්නේ එලෙස දිස්ත්‍රික්ක පදනමින් ලැබෙන මන්ත්‍රී ධුර සංඛ්‍යාව සහ පළාත් මට්ටමින් එම පළාතේ දිස්ත්‍රික්ක අතර මන්ත්‍රී ධුර බෙදී යන සංඛ්‍යාව සමඟ එකතු කිරීමෙන්ය.

ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන ආකාරය

ඡන්දදායකයාට, පක්ෂයකට හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමට සිය ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකිය. ඉන්පසු එම පක්ෂයේ හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමේ අපේක්ෂකයන් තිදෙනෙකු දක්වා මනාප ලකුණු කළ හැකියි. අවශ්‍ය නම් මනාප සලකුණු නොකර පක්ෂයට හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමට පමණක් ඡන්දය සලකුණු කිරීමේ හැකියාව ද තිබේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තුව මන්ත්‍රීවරුන් 225කින් සමන්විත වේ. මෙයින් මන්ත්‍රීවරුන් 196 දෙනෙකු මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්ක 22න් සෘජුවම තේරී පත් වේ. ඉතිරි මන්ත්‍රීවරුන් 29 දෙනා තෝරාගනු ලබන්නේ ජාතික ලැයිස්තුව හරහා ය. ඒ ඒ දිස්ත්‍රික්කවලට පවරා ඇති මන්ත්‍රීවරුන් සංඛ්‍යාව ජනගහන ප්‍රමාණය සහ ලියාපදිංචි ඡන්ද දායකයින් සංඛ්‍යාව අනුව තීරණය වේ. කොළඹ සහ ගම්පහ වැනි විශාල දිස්ත්‍රික්කවලට වැඩි මන්ත්‍රීවරුන් වෙන් කර ඇති අතර පොලොන්නරුව සහ මොනරාගල වැනි කුඩා දිස්ත්‍රික්කවලට ලැබෙන්නේ අඩු ආසන සංඛ්‍යාවකි. ජනගහන හා ඡන්දදායක ව්‍යාප්තියේ වෙනස්වීම් පිළිබිඹු වන පරිදි මන්ත්‍රීවරුන්ගේ ප්‍රතිපාදන කාලානුරූපව සමාලෝචනය කිරීම සහ සකස් කිරීම සීමා නිර්ණය කොමිෂන් සභාවට පැවරේ.

ප්‍රායෝගිකව, මෙයින් අදහස් කරන්නේ වැඩි ජනාකීර්ණ දිස්ත්‍රික්කවල ඡන්දදායකයින්ට ඔවුන් පාර්ලිමේන්තුව නියෝජනය කිරීම සඳහා විශාල මන්ත්‍රී සංචිතයක් ඇති අතර කුඩා දිස්ත්‍රික්කවල ඡන්දදායකයින්ට අඩු මන්ත්‍රීවරුන් සිටින බවයි. කෙසේ වෙතත්, සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය මඟින් පාර්ලිමේන්තුවේ සමස්ත සංයුතිය තීරණය කිරීමේදී සෑම ඡන්දයක්ම බරක් දරන බව සහතික කරයි.

ජයග්‍රාහකයින් තේරීම

සෑම දිස්ත්‍රික්කයකටම හිමි මන්ත්‍රී ආසන සංඛ්‍යාවෙන් එක් ආසනයක් ප්‍රසාද ආසනය හෙවත් බෝනස් ආසනයයි. එය හිමි වන්නේ දිස්ත්‍රික්කයේ වැඩිම ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් ලබා ගන්නා දේශපාලන පක්ෂයට හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමටයි.

දෙවන පියවර වශයෙන් ඒ ඒ දිස්ත්‍රික්කයේ ප්‍රකාශිත වලංගු මුළු ඡන්ද සංඛ්‍යාවෙන් 5%කට අඩු ඡන්ද ලබා ගත් පක්ෂ හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායම් තරගයෙන් ඉවත් කරයි.

ඉන්පසුව මන්ත්‍රී අසුනක් දිනාගැනීමට අවශ්‍ය ඡන්ද සංඛ්‍යාව හෙවත් ‘සම්ප්‍රයුක්ත ඡන්ද සංඛ්‍යාව’ ගණනය කරයි. ඒ සඳහා දිස්ත්‍රික්කයේ ප්‍රකාශිත වලංගු මුළු ඡන්ද සංඛ්‍යාවෙන් 5%ට අඩු පක්ෂ හා ස්වාධීන කණ්ඩායම්වල ඡන්ද සංඛ්‍යාව අඩු කර ‘අදාළ ඡන්ද සංඛ්‍යාව’ සොයාගනියි. එම පියවර මෙසේය.

ජයග්‍රාහකයින් තේරීම

වැඩිම ඡන්ද ලබාගත් පිළිවෙළට පක්ෂ හා ස්වාධීන කණ්ඩායම් පෙළගස්වා ඉහත ක්‍රමවේදය යටතේ එක් එක් පාර්ශ්වයන් දිනාගත් මන්ත්‍රී ආසන සංඛ්‍යාව තීරණය කිරීම සිදු වේ. මන්ත්‍රී ධුර ඉතිරි නැතිව බෙදෙන්නේ නැති නම් නොබෙදුණු වැඩිම ඡන්ද ශේෂයක් ඇති පක්ෂයට හෝ කණ්ඩායමට එම ආසන හිමි වේ.

නොබෙදුණු අගය සමාන වන්නේ නම් කුසපත් ඇදීමකින් ඉතිරි මන්ත්‍රී ධුරය හිමිවන පක්ෂය හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායම තීරණය කරයි.

ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම අවසන් වූ පසු, ඡන්ද ගණන් කරනු ලබන අතර, එක් එක් දිස්ත්‍රික්කවල එක් එක් පක්ෂය විසින් දිනාගත් ආසන සංඛ්‍යාව තීරණය කරනු ලබන්නේ ඔවුන් ලබාගත් ඡන්ද ප්‍රමාණය අනුවය.

උදාහරණයක් ලෙස ආසන 10ක් ඇති දිස්ත්‍රික්කයක පක්ෂයකට 30%ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලැබුණහොත් ඔවුන්ට හිමිවන්නේ ආසන 3කි. ඊට අමතරව දිස්ත්‍රික්කයක වැඩිම ඡන්ද ලබා ගන්නා පක්ෂයට අමතර වාසියක් ලබා දෙමින් ප්‍රසාද ආසනයක් පිරිනැමේ.

එක් එක් පක්‍ෂය දිනාගත් ආසන සංඛ්‍යාව තීරණය කළ පසු එක් එක් අපේක්‍ෂකයන්ට ආසන වෙන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ආරම්භ වේ. ඒ ඒ පක්‍ෂය දිනාගත් ආසන පිරවීම සඳහා ඒ ඒ පක්‍ෂය තුළ වැඩිම මනාප ලබා ගන්නා අපේක්‍ෂකයින් තෝරා ගැනේ. ඒ කියන්නේ අපේක්‍ෂකයෙක් පක්‍ෂ ලැයිස්තුවේ අවසානයට හිටියත් ඡන්දදායකයන්ගෙන් වැඩි මනාප ප්‍රමාණයක් ගත්තොත් තේරී පත් වෙන්න පුළුවන.

නිගමනය

ශ්‍රී ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් තෝරා පත් කර ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය සංකීර්ණ වන නමුත් එය සැලසුම් කර ඇත්තේ ජනතාවගේ කැමැත්ත පාර්ලිමේන්තුවේ සංයුතිය තුළ නිවැරදිව පිළිබිඹු වන බව සහතික කිරීම සඳහා ය. සර්වජන ඡන්ද බලය සම්මත කර ගැනීමේ සිට සමානුපාතික ඡන්ද ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක කිරීම දක්වා ශ්‍රී ලංකාව තුළ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මැතිවරණ පිළිබඳ ප්‍රබල සම්ප්‍රදායක් ඇත.

මැතිවරණ ක්‍රියාවලියට අර්ථවත් ලෙස සහභාගි වීම සඳහා ඔබේ ඡන්දය පාර්ලිමේන්තු නියෝජනය බවට පරිවර්තනය වන ආකාරය අවබෝධ කර ගැනීම ඉතා වැදගත් වේ. ඔබේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමෙන් ඔබ කරන්නේ එක් එක් මන්ත්‍රීවරුන් තෝරා ගැනීම පමණක් නොව රටේ අනාගතය සකස් කිරීමයි. සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය, මනාප ඡන්ද ක්‍රමය සහ ජාතික ලැයිස්තු ක්‍රමය හරහා ශ්‍රී ලංකාවේ මැතිවරණ ක්‍රියාවලිය පාර්ලිමේන්තුව තුළ පුළුල් පරාසයක හඬ සහ ඉදිරි දර්ශන නියෝජනය කිරීම සහතික කරයි.

සෑම මැතිවරණයකදීම බලය පවතින්නේ ඡන්දදායකයන් අතේය. ඔබේ ඡන්දය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ පදනම වන අතර එය ඉදිරි වසර සඳහා රටේ දේශපාලන දිශානතිය තීරණය කිරීමේදී තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි.

ආචාර්ය සම්පත් රාජපක්ෂ