ඊයේ මධ්‍යහ්න කාලයේ අපවත් වූයේ එක් සමයක්හි මේ රටේ වැඩ වාසය කළ බලවත්ම භික්ෂූන් වහන්සේය. ඒ බලවත්කම කවරේද යත්, උන්වහන්සේ සකල දේශපාලන නායකයන්ම සිය වසඟයේ පවත්වාගෙන යෑමේ හැකියාවෙන් යුත් වූහ. ආගම, ජාතිය කවර වුවත් කොළඹ ප්‍රභූ පන්තියේ සියල්ලෝ උන්වහන්සේ සොයා ආහ. ගලබොඩ ඥානිස්සර හිමිපාණන්ගේ පරිපාලනය උන්වහන්සේටම ආවේණිකය. බැලූ බැල්මට මුරණ්ඩු ස්වභාවයක් දරනා සෙයකි. අණදීමේ සමහර රළු ස්වභාවයන් හේතුවෙන් අසලට යෑම පවා බිය උපදවන සෙයකි.
චීන, ජපන් යන කහ මිනිසුන්ගේ වර්ගයේ ශරීර සෙය්‍යාවක් ඇති උන්වහන්සේ, උදෑසන තේ කෝප්පය අතට ගෙන විහාරය ඉදිරිපිට ඇති මොන්ටි‍ෙසා්රි සයිස් එකේ වේවැලෙන් වියන ලද පුටුවේ අසුන් ගන්නාහ. ගංගාරාමය සඳහා සියලු පත්තර ලැබෙන්නේ ෆ්‍රී කොපි ලෙසය. රටේ සිටිනා සියලු මාධ්‍ය හිමිකරුවෝ, ගංගාරාමයේ දායකයෝය. ඒ සියල්ල උන්වහන්සේ උනන්දුවෙන් කියවන්නාහ. ඒ අතරේ කිසිදු කතාවක් නැත. අහල පහල සිදුවෙන කිසිවක් ගැන ද වගේ වගක් නැත. එම කාලය ඉක්මවූ පසු කඩිසර ගමනින් පන්සලේ වැඩ කටයුතු සොයා බලන්නාහ.
පන්සලේ ලොකු හාමුදුරුවෝ වුවද සියලු දෙනා උන්වහන්සේ අමතන්නේ පොඩි හාමුදුරුවෝ යන නමිනි. මේ පිළිබඳව අගක් මුලක් නොදන්නා අය සිතනු ඇත්තේ ලොකු හාමුදුරුනමක් ගංගාරාමයට සිටිනා බවය. 1943 දෙසැම්බර් මාසයේ මාතර ගලබොඩ උපන් දරුවා පැවිදි දිවියට පිවිසෙන්නේ 1954 නොවැම්බරයේදීය.
මේ තීරුව චරිතාපදාන සඳහා වෙන් නොවෙතත්, එවන් භික්ෂු චරිතයක අභිමානය සටහන් විය යුත්තේ හෙයින් අද දිනය උන්වහන්සේ වෙනුවෙන් වෙන් කිරීමට රිසියැ.
පොඩි හාමුදුරුවෝ සේම ගංගාරාමය ද අමුතු තැනකි. පිහිටා ඇත්තේ කොළඹ නගර මධ්‍යයේය. ඓතිහාසිකභාවයෙන් මනාව සරුය. මාලිගාකන්ද විද්‍යෝදය පිරිවෙන පිහිටුවා වදාළ හික්කඩුවේ ශ්‍රී සුමංගල නා හිමියන්ගේ උරුමය එහි රැඳී ඇත්තේය. මාගොඩ ඥානිස්සර නාහිමි සහ මොරොන්තුඩුවේ ධම්මානන්ද නාහිමි යන ගංගාරාමයේ වැඩ විසූ මහා යති චරිත ශ්‍රී පාදස්ථානයේ නායක හිමි පදවි දැරූහ. 1885 අප්‍රේල් 28 වැනි දින යෙදී තිබූ වෙසක් පුර පසළොස්වක දිනයේ බෞද්ධ කොඩිය පළමුව ලෙළ දුන් පන්සල් අතර ගංගාරාමය ද වන්නේය.
මේ උරුමය සහිතව උන්වහන්සේ ගංගාරාමයේ නායක හිමියෝ බවට පත්වන්නාහ. කඩිසර ගමන, ආධිපත්‍යවාදී හැසිරීම ආදී නායකත්වයේ ලක්ෂණ සි‍ෙයාලඟම දැවටී ඇත්තේ හෙයින් යන යන සියලු තන්හි ලොකු හාමුදුරුවෝ වූවෝ පොඩි හාමුදුරුවෝය.
ඒ අතර උන්වහන්සේගේ අමුතු හැසිරීම් රටා ද වූහ. ගංගාරාමයේ තැනින් තැන ඇති පැරණි කාර් එකතුව උන්වහන්සේගේ එවන් ස්වභාව පෙන්නුම් කරන්නාහ. පරණ කාසි ආදියේ සිට බොහෝ පැරණි දෑ එහි ගොඩ ගසා ඇත්තේය. වෙන එකක් තබා යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරු තාක්ෂණයෙන් තනන ලද පැරණි තාලයේ සෝපානයක් එහි තිබේ. එය කොහේදෝ පරණ බඩු ඇති ස්ථානයකදී දැක ගලබොඩ හිමියෝ රැගෙන ඇවිත් පාවිච්චි කරන මට්ටමට යථාවත් කර පන්සලේ සවි කළහ.
ප්‍රශ්න සඳහා විසඳුම් සෙවීම ඒවා අනවරතව ක්‍රියාත්මක තත්ත්වයේ පවත්වාගෙන යෑම පොඩි හාමුදුරුවන්ගේ හැකියාවේ මහිමය විය. දුප්පත්කම තුරන් කිරීම සඳහා ‘ජනසවිය’ යන සංකල්පය නිර්මාණය කරන ලද්දේ උන්වහන්සේය.
කොළඹට පෙරහරක් නොතිබුණු යුගයක නවම් මහා පෙරහර ආරම්භ කර පසුව එය ගංගාරාම වෙසක් කලාපය තෙක් සංවර්ධනය කරන ලද්දේය. මේ ජාතියේ වැඩ කිරීම සඳහා අද රටේ චරිත හිඟය. කුසීතකමට සම වැදී ඇති පිරිස වැඩිය. තමන්ගේ කාර්යයක් කරගෙන ඉන් එහාට කිසිවක් නොකරන පිරිස් ද ඇත.
පොදු කටයුතු අරහංය. ‘සමාජයට කරලා වැඩක් නැහැ’ යන මතය දැන් රජ වී ඇති හෙයින් පොදු සේවා සඳහා කිසිවෙක් එන්නේ නැත. ගහන තරමක් තනි ගේම් ගසා, අවසානයේදී එයින් ද සැනසීමක් නොමැතිව වැළලී යන දනන් අතරේ ගලබොඩ ඥානිස්සර චරිතයේ පණ හයියට තිබුණේ නම් තව තව සමාජය උදෙසා කරන කාර්යයන් දැක බලා, විඳගැනීමේ හැකියාව අප ලබනු ඇත්තේය.
උන්වහන්සේ මේ සියල්ල සඳහා ආදර්ශ පාඨය කර ගත්තේ කුමක්දැයි වරක් සඳහන් කළේය. “අපට අවශ්‍ය දේ කරවා ගැනීමේ හැකියාවක් අපට නෑ. අපට ඕන දෙය වෙනත් කිසිවකු විසින් සිද්ධ කර දෙන්නෙත් නෑ. එබැවින් කළ යුතු දෙයක් පවතී නම් අපි විසින් එය කළ යුතුයි. එය තමයි හික්කඩුවේ නායක හිමියන්ගේ වචනය”
උන්වහන්සේ මහබලිපුරම් දක්වා චෙන්නායි සිට ටැක්සියකින් යන ගමනේ ත්‍රී බෑන්ක් නම් යමක් දුටුවෝය., මේ සංකල්පය දැක බලා ගත් උන්වහන්සේ, එය ‘ගස් බැංකුව’ නම් සංකල්පයට හරවා ක්‍රියාත්මක කළහ.
අක්කර 900ක වත්තක් භද්‍රාවති පුණ්‍ය අරමුදල මඟින් සංවර්ධනය කර දකුණු පළාතටම ඇට සහ පැළ බෙදා දීමේ මධ්‍යස්ථානයක් අකුරැස්සේ ආරම්භ වන්නේ එසේය. ඒ වත්තේ මහෝගනී ගස් හයලක්ෂයක්, තේක්ක ගස් හැත්තෑ දහසක්, අගාවුඩ් ගස් ලක්ෂයක් වගා කර තිබේ. අක්කර සියයට වැඩි භූමි ප්‍රදේශයක, කෘෂි ගොවිපොළවල් දොළහක් ආරම්භ කර ඇත්තේය. මේවා ආණ්ඩුවකට ද සිතා ගැනීමට අමාරු කාර්යයන්ය.
තමා දේශය වෙනුවෙන් කළ සියලු කාර්යයන් ඉතිරි කර උන්වහන්සේ නික්ම ගොස් ඇත්තාහ. ඒ මහා සත්කාරය පාරමිතාවක් වී උන්වහන්සේ නිවනින් නිවේවා! යන්න දිනමිණ පැතුමය.
