ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික වඳ වී ගොස් ඇතැයි සැලකූ කෙතල (Lagenandra) ශාක විශේෂයක් බස්නාහිර පළාතේ කළුතර දිස්ත්‍රික්කයේ පාලින්දනුවර ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස සීමාවේ මෝල්කාව ප්‍රදේශයෙන් සොයා ගැනීමට පර්යේෂකයන් පිරිසක් සමත්වී තිබේ. වෘත්තීය තාක්ෂණ විශ්වවිද්‍යාලයේ විද්‍යාර්ථියකු සහ ශාක විශේෂ පිළිබඳ අධ්‍යයනයෙහි නිරත පරිසර ගවේෂකයකු වන පේෂල පසන් කරුණාරත්න මහතා විසින් 2022 වසරේ දී පාලින්දනුවර ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයට අයත් මෝල්කාව ප්‍රදේශයේ සිදු කළ ගවේෂණයක දී මේ ශාක විශේෂය සොයා ගැනීමට සමත්ව ඇත. එම සොයා ගැනීමෙන් පසුව ශ්‍රී ලංකාවේ Lagenandra ශාක ගණයට අයත් ශාක විශේෂ පිළිබඳ පර්යේෂණ සිදු කරන (වයඹ විශ්වවිද්‍යාලය සහ පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලය) කණ්ඩායමේ සාමාජිකයකු සහ වයඹ විශ්වවිද්‍යාලයේ පශ්චාත් උපාධි අපේක්ෂකයකු වන ඉන්ද්‍රකීල මාදොල මහතා දැනුම්වත් කර Lagenandra ශාක ගණයට අයත් ශාක විශේෂවල ශාකාගාර නිදර්ශක, ජීවි ශාක නිදර්ශක සහ රූප විද්‍යාත්මක ලක්ෂණ පිළිබඳ අධ්‍යයනය කර සොයා ගත් මේ ශාක විශේෂය වඳ වී ගොස් ඇතැයි සැලකූ ශාක විශේෂයක් බවට තහවුරු කර ගැනීමට සමත් වී තිබේ.
පොදුවේ මේ ශාක විශේෂ අයත් ශාක ගණය හැඳින්වීම සඳහා කෙතල (Lagenandra) යන නාමය භාවිත කරයි. මෙලෙස සොයා ගත් ශාක විශේෂය සිංහල භාෂාවෙන් හැඳින්වීමට සිංහල නාමයක් පවතීද යන්න මෙතෙක් වාර්තා වී නැති අතර මෙරටට ආවේණික විශේෂයක් බැවින් ඉංග්‍රීසි හෝ වෙනත් භාෂාවකින් හඳුන්වන නාමයක්ද මේ ශාක විශේෂය සඳහා නොමැත. Lagenandra erosa යන විද්‍යාත්මක නාමයෙන් හඳුන්වන මේ ශාක විශේෂයේ විද්‍යාත්මක වර්ගීකරණය සැලකීමේ දී ශාක රාජධානියේ Alismatales පෙළපතට අයත් Araceae පවුලට අයත් Lagenandra ගණයට අයත් වේ.
ජලාශ්‍රිත පරිසර පද්ධතිවල දක්නට ලැබෙන මේ කෙතල ශාක විශේෂ 21ක් ලෝකයේ විවිධ රටවල්වලින් වාර්තා වී ඇති අතර ඉන් විශේෂ 14ක් ශ්‍රී ලංකාවෙන් හමුවේ. මෙහි විශේෂත්වය වන්නේ මේ විශේෂ 14න් 13ක්ම මෙරටට ආවේණික විශේෂ වීමය. මේ Lagenandra erosa ශාක විශේෂය අඩ සියවසකට පෙර 70 දශකයේදී විසිතුරු ජලජ ශාකයක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාවෙන් යුරෝපයේ මින් මැදුරු සඳහා අපනයනය කර ඇති අතර එසේ අපනයනය කළ ජලජ ශාක අතර පැවති මේ ශාක නිදර්ශක කීපයක් උපයෝගී කර ගනිමින් මේ ශාක විශේෂය පිළිබඳව ලොවට හඳුන්වා දී තිබේ. එලෙස සොයා ගත් ශාක විශේෂය නාමකරණය එකල යුරෝපයේ සිදු කර ඇතත් එහි ස්වභාවික ගහනය සොයා ගෙන ඇති මුල් ප්‍රදේශය ආදී කිසිදු තොරතුරක් මුල් හඳුන්වා දීමේදී සඳහන් කිරීමට ඔවුන් සමත් වී නැත. මෙසේ නාමකරණය පමණක් සඳහන්ව පැවති මේ ශාක විශේෂය පාලින්දනුවර ප්‍රදේශයෙන් වාර්තා කිරීමට හැකිවීම ස්වභාවික පරිසරයෙන් මේ විශේෂය සොයා ගත් පළමු අවස්ථාව වේ. එමෙන්ම ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රකාශිත 2022 ජාතික රතු දත්ත වාර්තාවේ මේ ශාක විශේෂයේ ජාතික සංරක්ෂණ තත්ත්වය Critically Endangered (Possibly Extinct) (CR(PE)) දැඩි ලෙස වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති (සමහර විට වඳ වී ගොස් ඇත) කාණ්ඩය යටතේ වර්ගීකරණය කර තිබේ.
මේ සොයා ගැනීමෙන් පසු මහාචාර්ය දීප්ති යකන්දාවල (පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලය), මහාචාර්ය කපිල යකන්දාවල (වයඹ විශ්වවිද්‍යාලය), ඉන්ද්‍රකීල මාදොල (වයඹ විශ්වවිද්‍යාලය) සහ පේශල පසන් කරුණාරත්න (වෘත්තීය තාක්ෂණ විශ්වවිද්‍යාලය) මහත්ම මහත්මීහු ඇතුළත් පර්යේෂක කණ්ඩායම විසින් මේ ශාක විශේෂය පිළිබඳ දත්ත රැස් කර පර්යේෂණ කටයුතු සිදු කර පර්යේෂණ පත්‍රිකාවක් සකස් කර ප්‍රකාශයට පත් කිරීම සඳහා යොමු කර ඇත. එම පර්යේෂණ පත්‍රිකාව 2023.10.27 වැනි දින අන්තර් ජාතික පර්යේෂණ පත්‍රිකා ප්‍රකාශයට පත් කරන https://phytotaxa.mapress.com/pt/article/view/phytotaxa.622.3.5 යන වෙබ් අඩවියෙන් ප්‍රකාශයට පත් කර තිබේ. එය ශ්‍රී ලංකාවේ වටිනාකමට මෙන්ම ලංකාවේ සිදු වන ශාක පිළිබඳ පර්යේෂණ සඳහා විශාල වටිනාකමක් එක් කිරීමට හේතු වී තිබේ.
කෙසේ නමුත් දැනට ලංකාවේ පරිසර හායනයන් විශාල ලෙස සිදුවීම නිසා මෙවැනි ශාක විශේෂ හඳුනා ගැනීමටත් පෙර ලෝකයෙන් තුරන්වීම සිදුවන අතර ඒ සඳහා පිළියම් ලෙස ලංකාවේ පවත්නා පරිසර පද්ධති සංරක්ෂණය කිරීමට ජාතික මට්ටමෙන් කටයුතු කිරීම සිදු කළ යුතුවේ. ඒ මඟින් මෙවැනි විශාල වටිනාකමක් සහිත දුර්ලභ ශාක විශේෂ ආරක්ෂා කර ගැනීමට මෙන්ම මේ ජීව විශේෂ අනාගත ලෝකයට උරුම කරදීමට හැකි වනු ඇත.
කවිඳු සමරවීර
