මොරොක්කෝව සුන් වෙද්දී ලිබියාවට කඩා වැදුණු ඩැනියෙල්

මෙම සතිය ආරම්භ වන විට ලෝකයේ පුවත් සේවාවන් කතාබහ කරනු ලැබුවේ මොරොක්කෝවේ උපන් අලුත් බිලිඳා පිළිබඳවය. එයට විශේෂ හේතුවක් තිබිණි. එනම් මොරොක්කෝවේ සිදු වූ මාරාන්තික භූ කම්පනයට මිනිත්තු කිහිපයකට පෙර එම උපත සිදු වූ බැවිනි. නොමැති නම් එය ද ලෝකයේ සිදුවන අන් සාමාන්‍ය උපතක් තරමටම ලඝුවන බැවිනි. බිලිඳිය උපත ලැබූ පසු මව සහ බිලිඳියට කිසිදු අනතුරක් සිදුව නොතිබුණු අතර, වහාම ඔවුන් සිටි රෝහලෙන් ඉවත්කර තිබිණි. කෙසේ වෙතත් එය පුවතක් බවට පත්වූයේම මොරොක්කෝව සුනු විසුනු කළ භූ කම්පනය හේතුවෙනි.

මොරොක්කෝවේ මධ්‍යම ප්‍රදේශයට බලපෑ භූ කම්පාවේ ප්‍රබලත්වය ලෙසින් දැක්වෙන්නේ ඒකක 6.8කි. මෙම භූ කම්පනය සිදු වූ දිනට පසුදින එනම් සැප්තැම්බර් 10 වැනිදා වන විට එරට අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යවරයා සඳහන් කර සිටියේ පුද්ගලයින් 2000ක පමණ පිරිසක් මියගොස් 1400කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් බරපතළ තුවාල ලබා තිබෙන බවයි. එම භූ කම්පනය සිදුවූයේ එරට වේලාවෙන් පසුගිය සිකුරාදා රාත්‍රී 11.11ට පමණ වන අතර, ඉන් විනාඩි 19කට පමණ පසු ඒකක 4.9ක විශාලත්වයකින් යුතු භූ කම්පනයක් ද හටගෙන ඇතැයි අමෙරිකානු භූ විද්‍යා සමීක්ෂණ ආයතනය පවසයි.

මොරොක්කෝව

අරාබි සහ යුරෝපීය සංස්කෘතික බලපෑම්වලින් හෙබි මොරොක්කෝව පිහිටියේ අත්ලන්තික් සාගරයට සහ මධ්‍යධරණී මුහුදට යාබදව පිහිටි උතුරු අප්‍රිකානු රටක් ලෙසිනි. එහි දළ වශයෙන් මිලියන 37ක ජනගහනයක් ජීවත්වන අතර, එහි ප්‍රමුඛ ආගම ලෙසින් සැලකෙන්නේ ඉස්ලාම් ආගම වන අතර, අරාබි භාෂාවට අමතරව ප්‍රංශ සහ මොරොක්කෝ උප භාෂාවන් ද බහුල ලෙසින් භාවිතයට ගැනේ. අප මෙම කතා කරමින් සිටින මොරොක්කෝවේ අගනුවර ලෙසින් සැලකෙන්නේ රබාත්ය. එමෙන්ම එහි විශාලතම නගරය ලෙසින් හැඳින්වෙන්නේ කැසැබ්ලැන්කාය. කොයි හැටි වෙතත් පසුගිය සිකුරාදා රාත්‍රිය වන විට මොරොක්කෝවේ ඇති වූ භූමිකම්පාව බිහිසුණු වර්තමානයක් කරා මොරොක්කෝව පත් කරනු ලැබුවේ පුද්ගලයින් 2900කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් එලොව යවමිනි. සිදුවීම වූ පසුදිනම මොරොක්කෝවේ පුවත් සේවා මෙන්ම විදෙස් ප්‍රවෘත්තීන්හිද සඳහන් වූයේ 2000කට වඩා පිරිසක් මිය යන්නට ඇති බවකි. එනමුත් ඔවුන් එදින පවසා සිටියේ එම තත්ත්වය ඉදිරියේදී තව තවත් වැඩිවනවා මිසක අඩුවක් නොවන බවයි. එකී පුවත්වලට අනුව මරාච් සහ මොරොක්කෝවේ දකුණුදිග ප්‍රදේශයන් කිහිපයක ජනයා මියගොස් සිටි අතර, විපතට පත්වූවන්ගෙන් බොහෝදෙනෙක් ගම්බද ප්‍රදේශ ආශ්‍රිතව වෙසෙන්නන් වූහ. මූලික අවස්ථාවේදී අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශය ප්‍රකාශ කර සිටියේ භූ කම්පනයෙන් මියගිය පුද්ගලයන්ගෙන් බහුතරයක් දෙනා මරාච්, ලැහැවුස්, ඇසිලැල්, ෂිගාවා සහ නෙරුදෙන්ත් යන නගර වැසියන් බවයි.

මීට පෙර මොරොක්කෝවට බලගතුම හානිය සිදු කළ භූ කම්පනය ලෙසින් හැඳින්වෙන්නේ අගදීර් ප්‍රදේශයේ ඇතිවූ භූ කම්පනයයි. මීට වසර 63කට පෙර 1960 වසරේදී සිදු වූ මෙම භූ කම්පනය හේතුවෙන් 12000 – 15000ක පුද්ගල ජීවිත සංඛ්‍යාවක් හානි වූ බව සඳහන්ය. 1960 පෙබරවාරි 29දා ඇති වූ භූ කම්පනයන් සමඟින් නිවාස අහිමිවූවන් 35,000කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් සිටි බැව් සඳහන්ය. එමෙන්ම 12,000ක පමණ සංඛ්‍යාවකට අනතුරු, ආබාධයන්වලට ද ලක්වීමට සිදුවිය. එය මොරොක්කෝ ඉතිහාසයේ ඇති වූ ප්‍රබලතම භූ කම්පාව ලෙසින් සඳහන් වේ. පසුගිය සිකුරාදා සිදු වූ භූ කම්පනය 1960 වසරේදී සිදු වූ භූ කම්පනය තරමටම ප්‍රබලත්වයකින් යුක්ත නොවූව ද එයට යම්කිසි හෝ සමානත්වයක් පෙන්නුම් කරන්නේ මෙකී භූ කම්පන දෙකම සිදුව ඇත්තේ රාත්‍රී 11 පැයට වීමයි. අගදිර් ප්‍රදේශයේ සිදු වූ භූ කම්පනය රාත්‍රී 11.40ට සිදුවන විට පසුගිය සිකුරාදා සිදු වූ භූ කම්පනය සිදු වූයේ රාත්‍රී 11 පසු වී විනාඩි 11ටය. කොයි හැටි වෙතත් මෙවර භූ කම්පනය ඇතිවූයේ අප්‍රිකානු සහ යුරෝපා මහද්වීප පිහිටා ඇති භූ තල එකිනෙක ගැටීමෙන් බව භූ විද්‍යා සමීක්ෂණ ආයතනය ප්‍රකාශ කරයි.

සැප්තැම්බර් අට වනදා නින්දට ගිය බොහෝ දෙනාට සැප්තැම්බර් නවවනදාවක් පැවැතියේ නැත. ඔවුන් නොදැනම ඔවුන්ගේ අවසන් නින්ද ඒ ආකාරයෙන් ඔවුන් පසුකර තිබිණි. ඇට්ලස් කඳුකරයේ පොළොව අභ්‍යන්තරයේ කිලෝමීටර් 26ක පමණ එපිටින් ඇති වූ භූ කම්පනයත් සමඟින් බොහෝ දෙනාගේ ඉරණම විසඳුනේ ප්‍රාණය සමඟින් සුන්බුන් මත්තට යටවීමට සිදුවීමෙනි. මේ මොහොත වන විටත් භූමිකම්පාව හේතුවෙන් අවතැන්වූ බොහෝ පිරිස් සිටින අතර, භූ සෙලවීම් ආරම්භ වූ මොහොතේම එම ස්ථානයෙන් පිටව ගිය කැසැබිලන්කා වැසියන් රාත්‍රිය පුරා මහාමාර්ගවල රැඳී සිටින්නට විය.

පුද්ගලයින් තුවාල ලැබීම හේතුවෙන් ඔවුන් රෝහල්ගත කළ පසු ඔවුනට දැඩි වශයෙන් අවශ්‍ය වූයේ රුධිරයයි. මේ නිසා බලධාරීන් විසින් රුධිරය ලබාදෙන ලෙස ඉල්ලීමක් සිදු කර තිබේ. මෙම භූ කම්පනය හේතුකර ගනිමින් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුමයක් ලෙසින් නම් කර ඇති මෙඩිනා ප්‍රදේශයට ද හානි සිදුව තිබූ අතර, නිවාසවල සුන්බුන්වලට යටවී සිටි පුද්ගලයින් විශාල ප්‍රමාණයක් සොයා ගැනීමට ද හැකි විය. කෙසේ වෙතත් මෙම කලබැගෑනිය සිදුවීමෙන් පසු G-20 සමුළුව අමතමින් ඉන්දීය අගමැතිවරයා ප්‍රකාශ කර සිටියේ මොරොක්කෝවේ සහාය වෙනුවෙන් ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව ඉදිරියට එනු ඇති බවය. ඒ කෙසේ වෙතත් ඔවුන්ගේ සහායට මුලින්ම පැමිණියේ වසර ගණනාවක සිට හිත් අමනාපකමින් සිටි ඇල්ජීරියාවයි. වසර කිහිපයක් තිස්සේ හිත් අමනාපකමින් සිටි ඇල්ජීරියාව මෙම කලබලය වූ සැණින් ගුවන් යානා කිහිපයක් පැය කීපයක් තුළ මොරොක්කෝව බලා පිටත් කර හැරියේ මානුෂීය ආධාර ද සමඟිනි. මෙම භූ කම්පනයෙන් උද්ගත වූ තත්ත්වය හමුවේ සිදු වූ විපත් කරනකොට ගනිමින් එරට හයවැනි මොහොමඩ් රජු තෙදිනක ජාතික ශෝක කාලයක් ද ප්‍රකාශයට පත් කෙරිණි. එමෙන්ම අවතැන්වූවන්ට නවාතැන් පහසුකම් මෙන්ම අනෙකුත් අවශ්‍ය දෑ ලබාදෙන ලෙස ද එරට රජු බලධාරීන්ට උපදෙස් දුන්නේය.

මොරොක්කෝවේ කතාව එසේ වෙද්දී ලිබියාවට මුහුණදෙන්නට සිදු වූයේ මේ ආකාරයේම විනාශකාරී සිදුවීමක් වුවත් වෙනස්ම අයුරින් සිදුවූවකි. එය සිදු වූයේ පසුගිය 11 වනදා ලිබියාව හරහා හමා ආ චණ්ඩ කුණාටුවත් සමඟිනි. එකී සුළි කුණාටුව හඹා ඒමත් සමඟ ලිබියානු නායකයා ප්‍රකාශ කරනු ලැබුවේ මරණ 2000 ඉක්මවා දහස් ගණනක් අතුරුදන් වී ඇති බවයි. එහෙත් ලිබියාවේ විශේෂඥයකු වන Jalel Harchaoui බී. බී. සී. පුවත් සේවයට සඳහන් කර තිබුණේ මියගිය පුද්ගලයන්ගේ සංඛ්‍යාව දසදහසක් පවා විය හැකි බවයි. එය සනාථ කරමින් මේ වන විට පුද්ගලයින් 20,000කට අධික සංඛ්‍යාවක් මියගොස් සිටින අතර, 10,000ක පමණ සංඛ්‍යාවක් අතුරුදන්ව ඇතැයි පැවසේ.

ඩර්නා වෙත හඹා ආ ඩැනියෙල්

ඩැනියෙල් සුළි කුණාටුව පසුගිය 10 වැනි ඉරිදා ඩර්නා වෙත කඩාවැදුණු අතර, මෙහි වේලි දෙකක් ආසන්නයේ මිනිසුන් 10,000ක පමණ පදිංචිව සිටින බැව් පැවසේ. මේ වන විට ඩර්නාහි වේලි දෙකක් සහ පාලම් හතරක් කඩාවැටීමට ලක්වී ප්‍රදේශ ගණනාවක් ජලයෙන් යටවී තිබිණි. කුණාටුව රට තුළට හඹාඒමත් සමඟ නැඟෙනහිර අගමැතිවරයා වන ඔසාමා හමාඩි ලිබියානු රූපවාහිනී නාළිකාවට කියා සිටියේ අතුරුදන් වූවන් දහස් ගණනක් සිටින අතර, ඩර්නාහි අසල්වැසි ප්‍රදේශ පවා ජලයෙන් යටවී ඇත්තේ පදිංචිකරුවන් ද සමඟ බවයි. එහෙත් මේ අතරම එහි අගමැතිවරයා වන Abdulhamid Dbeida ප්‍රකාශ කරනු ලැබුවේ හානිය සහ ගංවතුර සම්බන්ධයෙන් වහාම කටයුතු කිරීමට පියවර ගන්නා ලෙස රාජ්‍ය ආයතනයන්ට තමා විසින් උපදෙස් දී ඇති බවයි.

ඩැනියෙල් කුණාටුවේ බලපෑමෙන් විනාශයට පත්ව ගිය වේලි දෙක ගොඩනඟා තිබුණේ 1973 – 1977 අතර කාලයේදී යුගොස්ලාවියාන් ඉදිකිරීම් සමාගම් දෙකක් මඟිනි. මෙම වේලි දෙක ඩර්නා සහ මන්සූර් නමින් නම්කර තිබූ අතර, ඩර්නා වේල්ලේ ජල ගබඩා ධාරිතාව ලෙසින් දක්වා තිබුණේ ජල කියුබ් මීටර් මිලියන 18ක් වන අතර, ඊට කුඩා මන්සූර් වේල්ලේ ජල ධාරිතාව දක්වා තිබුණේ ජල කියුබ් මීටර් මිලියන 1.5ක් ලෙසිනි. කෙසේ වෙතත් මේ මොහොත වන විට වේලි දෙකම විනාශයට පත්වූයේ අවට සිටින දහස් ගණන් ජනයාගේ ජීවිත ද බිල්ලට ගනිමිනි.

කුණාටුව ඇතිවූ දිනට පසුදින වන විට විනාශව ගොස් පැවතියේ පාලම් තුනක් පමණි. එහෙත් මේ වන විට එය වර්ධනය වී ඇත්තේ පාලම් 4ක් සහ වේලි දෙකක් ලෙසිනි. මිලියන හයක් වෙසෙන ලිබියාවේ බලය 2011 වසරේ සිට ගඩාෆිට පසුව 2014 වන විට සටන්කාමී කණ්ඩායම් අතර, බෙදෙමින් පවතී. රාජ්‍ය ප්‍රවෘත්ති සංවිධානයක් වන ලිබියානු පුවත් ඒජන්සියේ (LANA) වාර්තාවකට අනුව ලිබියාවේ නැඟෙනහිර පාර්ලිමේන්තුවේ ප්‍රධානියා වන ඔසාමා හමාඩ් ප්‍රකාශ කර සිටින්නේ පෙර නොවූ විරූ මට්ටමේ ගංවතුරක් ලිබියාවට ගලා ආ බවයි. මේ මොහොත වන විටත් විදෙස් රටවල් බහුතරයක් ශෝක ප්‍රකාශ එවමින් ආධාර ද ලබාදෙමින් සිටින්නේ මනුෂ්‍යත්වයේ නාමයෙනි.

රජිත බස්නායක